Evliyâ Çelebi’nin Bir “Günah Çıkarma” Kurmacası: Er Dede Sultan Türbesi

Özet

Evliyâ Çelebi, Ankara monografisini “evsâf” anlatımının gereği olarak sadece Ankara türbelerini anlatmakla yetinmeyip ünlü “Er Dede Sultan Rüyası” ile bitirir. Bu ilginç rüyada yer alan “Er Dede Sultan” birçok okuyucunun dikkatini çekmiş, başta Ahmet Hamdi Tanpınar olmak üzere şehrin tarihî dokusunda Er Dede Sultan Türbesi aranmıştır. Ancak günümüzde de türbenin yerinin tespit edilmesine dair görüşler farklılık arz etmektedir. Bu yazıda Evliyâ’nın Er Dede Sultan rüyasının gerçek-kurmaca arası yapısı irdelenerek Seyâhatnâme’ye inanmakla inanmamak arasında kalan günümüz uzmanlarına ve okuyucularına onun sıra dışı anlatımını somutlaştırmak, anlattığı gerçeklerle vermek istediği mesajları nasıl içiçeleştirdiği gösterilmek istenmiştir. Seyâhatnâme’nin sadece gezip görülen yerlerin anlatıldığı soğuk bir vesika olmanın ötesindeki boyutu, en çok ilgi duyulan anlatılardan biri olan Er Dede Sultan Rüyası ile ele alınmıştır. Rüyanın kurmaca yapısı dönemin tarihî olgu ve belgelerin ışığında, Evliyâ’nın içinde bulunduğu seyahat koşulları irdelenerek, Evliyâ’nın neden, niçin ve nasıl böyle bir rüya kurgulandığı sorgulanmıştır. Evliyâ’nın tarihî gerçekliğin içinden siyasi ilişkilerle insani zaafları harmanlayıp aynı zamanda “adab” zihniyet ve estetiği içinde okuyucularına da “nasihat” verme amacı ortaya konmuştur.