Son Dönem (Anti-Feminist) Osmanlı Mizah Basınında Güzide Sabri’nin Feminist Mizahı: “Tevfik Efendi” Adlı Hikâyenin Romana Uzanan Kurgusu
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.8020901Anahtar Kelimeler:
Osmanlı mizah basını, Güzide Sabri, feminist mizah, erkeklik, mizojen söylemÖzet
Güzide Sabri’nin 1922’de Aydede’de yayımlanan “Tevfik Efendi” adlı mizahi hikâyesi, edebiyat tarihinde üç açıdan önem taşır. Birincisi anti-feminist söylemiyle dikkat çeken son dönem Osmanlı mizah basınında kadınlar tarafından üretilen feminist mizahın nadir temsillerinden biridir. İkincisi kara sevda ve piyasa romanlarının yazarı olarak tanınan Güzide Sabri’nin mizah türünde pek bilinmeyen yetkin bir örneğidir. Üçüncüsü ise hikâyenin 1941’de yayımlanan Neclâ adlı romanda yeniden üretilmesidir. Bu üç noktayı ele alan çalışma, ilk olarak 1920’lerin ilk yarısında Arap harfli Türkçe mizah basınının anti-feminist yayıncılığı, Aydede temsilinde kadın yazarlık pratiğinin sınırlı alanları ve Güzide Sabri’nin mizah türündeki üretimi üzerinde duracaktır. Çalışmanın ana bölümü, yirminci yüzyıl başlarında kadınların hayat hakkı arayışını hicveden Tevfik Efendi’nin hikâyesinin, toplumsal cinsiyet ile feminist mizah ekseninde değerlendirilmesine ve hikâyenin roman türün(d)e dönüştürülmesine hasredilecektir. Hikâyede ve romanda Tevfik Efendi’nin kahvehane-kadın-mizojenlik dolayımındaki gayri-etik tutumunun ifşasıyla romanda bir hemşire dayanışması örneği sergileyen kadın girişimciliğinden/istihdamından hareketle sonuç bölümü, Güzide Sabri’yi feminist bir yazar olarak adlandırmanın mümkün olup olmayacağı tartışmasına ayrılacaktır.
Referanslar
Ahmet Hikmet. Kadın Oyuncak Değildir. İstanbul: Diken, 1919.
Apaydın, Mustafa. Türk Mizahında Bir Dönüm Noktası Aydede. Adana: Karahan, 2007.
Berktay, Fatmagül. Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın: Hıristiyanlık’ta ve İslamiyet’te Kadının Statüsüne Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım. 4. bs. İstanbul: Metis, 2012.
Birer, Biray Anıl. “Bir Feminist Mizah İncelemesi: 5harfliler.com.” Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, 2017.
Brummett, Palmira. “Dressing for Revolution: Mother, Nation, Citizen, and Subversive in the Ottoman Satirical Press, 1908-1911.” Deconstructing Images of the Turkish Woman, edited by Zehra F. Arat, 37-63. New York: St. Martin’s Press, 1998.
Brummett, Palmira. “Gender and Empire in Late Ottoman Istanbul: Caricature, Models of Empire, and the Case for Ottoman Exceptionalism.” Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East 27, no. 2 (2007): 281-300.
Connell, Raewyn W. Erkeklikler. Çeviren Nagihan Konukcu. Ankara: Phoenix, 2019.
Çakır, Serpil. Osmanlı Kadın Hareketi. 5. bs. İstanbul: Metis, 2016.
Çetinkaya, Ülkü. “Divan Edebiyatında Kadına Genel Bakış.” Turkish Studies: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 3, s. 4 (2008): 279-334.
Demirdirek, Aynur. Osmanlı Kadınlarının Hayat Hakkı Arayışının Bir Hikâyesi. Ankara: İmge, 1993.
Derman, Hakan. “Mizah Dergileri ve Karikatür.” Türkiye’de Dergiler Ansiklopediler (1849-1984), 71-84. İstanbul: Gelişim, 1984.
Doğan, Abide. Güzide Sabri Aygün. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1993.
Fahrünnisa Fahrettin. “Kısa Hikâye: Tuzak!.” Aydede, s. 25 (27 Mart 1922): 4.
Fahrünnisa Fahrettin. “İki İnkisar-ı Hayal.” Akbaba, s. 67 (26 Temmuz 1923): 4.
Georgeon, François. “Women’s Representations in Ottoman Cartoons and the Satirical Press on the Eve of the Kemalist Reforms (1919–1924).” A Social History of Late Ottoman Women: New Perspectives, edited by Duygu Köksal and Anastasia Falierou, 249-277. Leiden-Boston: Brill Publishers, 2013.
Günaydın. Ayşegül Utku. Kadınlık Daima Bir Muamma: Osmanlı Kadın Yazarların Romanlarında Modernleşme. İstanbul: Metis, 2017.
Güzide Sabri. “Kadınlara Dair: Şadan Bey.” Aydede, s. 19 (6 Mart 1922): 4.
Güzide Sabri. “Teceddüt.” Aydede, s. 21 (13 Mart 1922): 4.
Güzide Sabri. “Kadınlara Dair: Tevfik Efendi.” Aydede, s. 23 (20 Mart 1922): 4.
Güzide Sabri. “Kısa Hikâye: İtiyat.” Aydede, s. 34 (27 Nisan 1922): 4.
Güzide Sabri. Gecenin Esrarı. İstanbul: Türkiye Matbaası, 1934.
Güzide Sabri. Neclâ. İstanbul: Semih Lûtfi Kitabevi, ty.
Hüner-Cora, N. İpek. “‘The Story Has It’: Prose, Gender, and Space in the Early Modern Ottoman World.” Doktora Tezi, Chicago Üniversitesi, 2018.
Hüner-Cora, N. İpek. “Serial Murder and Honor: Rereading the Story of an Ottoman Murderess.” International Journal of Middle East Studies 54, s. 1 (2022): 135–140. Doi: https://doi.org/10.1017/S0020743822000046.
İleri, Selim. “Güzide Sabri İçin.” Hürriyet Gösteri, s. 56 (1985): 72-73.
Karaca, Şahika. “Güzide Sabri Aygün: Hayatı, Sanatı ve Türk Edebiyatındaki Yeri Üzerine Bir İnceleme-Araştırma.” Yüksek Lisans Tezi. Erciyes Üniversitesi, 2004.
Karakışla, Yavuz Selim. “Osmanlı Mizahında Bir Kadın Sedası (1914): Leylâk Dergisi.” Toplumsal Tarih, s. 151 (2006): 44-51.
Karamürsel, Ceyda. “‘Hürriyet’ in the Name of the Machine: Singer Sewing Machines in the Late Nineteenth Century Ottoman Empire and the Changing Nature of the Ottoman Household.” MESA Annual Meeting, 21-24 Kasım 2009, Boston.
Karamürsel, Ceyda. “Emancipation in the Name of the Machine: Sewing Machines, Women, and Labor in the Late Ottoman Empire.” ASBÜ History Talks, 18 Nisan 2019, Ankara.
Kaufman, Gloria. “Introduction.” Pulling Our Own Strings: Feminist Humor & Satire, edited by Gloria Kaufman and Mary Kay Blakely, 13-16. Bloomington: Indiana University Press, 1980.
Koloğlu, Orhan. “Karikatürümüze Kadının Girişi.” Toplumsal Tarih, s. 122 (2004): 78-83.
Messerschmidt, James W. Hegemonik Erkeklik: Formülasyon, Yeniden Formülasyon ve Genişleme. Çeviren Eleştirel Erkeklik İncelemeleri İnisiyatifi. İstanbul: Özyeğin Üniversitesi Yayınları, 2019.
Mücella Fetanet. “Kadınlardan Ne İsterler? Evrak-ı Varide.” Aydede, s. 42 (25 Mayıs 1922): 4.
Özçelik, Nalan. “Güzide Sabri’nin Romanlarında Kadın ve Aile.” Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, 2002.
Özlük, Nuran. Kadın Yazarlarımızdan Fahrünnisa Fahrettin’in Hikâyeleri. İstanbul: Yedigecekitapları, 2019.
Sayers, David Selim. “The Wiles of Women in Ottoman and Azeri Texts.” Doktora Tezi. Princeton Üniversitesi, 2014.
Schick, İrvin Cemil. “Min Nevâdiri’l-Kütüb-8/Misojen Edebiyatın Klasiklerinden: Kırk Vezir Hikâyeleri.” K24, (1 Eylül 2020). https://t24.com.tr/k24/yazi/min-nevadiri-l-kutub-8-misojen-edebiyatin-klasiklerinden-kirk-vezir-hikayeleri,2826 (erişim 6 Mayıs 2022).
Soydan, Serdar. “Güzide Sabri, Bir Mülakatı ve ‘Kadınlara Dair’ Öyküleri.” Sanat Kritik, (8 Haziran 2022). https://sanatkritik.com/eski/kulliyat/guzide-sabri-bir-mulakati-ve-kadinlara-dair-oykuleri/#_ftnref3 (erişim 14 Haziran 2022).
Suat Derviş. Behire’nin Talipleri. Hazırlayan Pınar Uçarlar. İstanbul: İthaki, 2016.
Şeni, Nora. “Fashion and Women’s Clothing in the Satirical Press of Istanbul at the End of the 19th Century.” Women in Modern Turkish Society: A Reader, edited by Şirin Tekeli, 25-45. London-New Jersey: Zed Books, 1995.
Ural, Tülin. “Erken Cumhuriyet Dönemi Romanında Feminist Söz.” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Feminizm, Editör Feryal Saygılıgil ve Nacide Berber, 715-730. İstanbul: İletişim, 2020.
Yakup Kadri. “Nargile, Çay ve Saz.” İkdam, s. 9044 (20 Mayıs 1922): 2.
Yaşkeçeli, Mutlu. “Ay Dede (1-45.Sayılar)-Tahlilî Fihrist-İnceleme-Metin.” Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi, 2008.
Zeynep. “Kısa Hikâye: Biraz da Kadınlara Bakılsa.” Aydede, s. 44 (1 Haziran 1922): 3-4.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 ZEMİN
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
