Kendi Modernizmini İcat Eden Yazar: Ahmet Mithat Efendi’yi Osmanlı Modernleşmesi Bağlamında Roman Mukaddimeleri Üzerinden Okumak

Yazarlar

DOI:

https://doi.org/10.5281/zenodo.8017374

Anahtar Kelimeler:

19. yüzyıl modernleşmesi, Ahmet Mithat Efendi, roman mukaddimeleri, Hasan Mellah, Karnaval, Müşahedat

Özet

1839’da ilan olunan Tanzimat Fermanı, imparatorluğun 19. yüzyılda hız kazanan modernlik deneyiminin bir nüvesi olarak ele alınmıştır. İmparatorluğun 19. yüzyıldaki edebî üretim faaliyetlerini “Tanzimat edebiyatı” ifadesi ile dönemselleştirmek de bunun sonuçlarından biridir. Söz konusu dönem edebiyatını modernleşme bağlamında tartışmaya açmak, imparatorluğun kültürel dönüşümünün boyutlarını anlamlandırabilmek adına önemlidir. Zira imparatorluğun her alanına sirayet eden modernleşme kaygısı, kendisine edebi anlayıştaki oluşumda da yer bulmuştur. İmparatorluğun 19. yüzyıldaki modern edebiyat anlayışının verimli bir çerçevede tartışılabilmesini mümkün kılacak temel kaynaklardan biri de Ahmet Mithat Efendi’dir (1844-1912). Bu yazının amacı, Ahmet Mithat Efendi’nin Hasan Mellah yahut Sır İçinde Esrar (1874), Karnaval (1881) ve Müşahedat (1891) adlı romanlarının mukaddimelerini odağa alarak, yaklaşık yirmi yıllık süreç içerisinde yazarın imparatorluğa ve imparatorluğa içkin unsurlara nasıl bir modern bilinç ve kimlik tasarladığına yakından bakmaktır. Bu yolla, yazar figürü olarak Ahmet Mithat Efendi’nin, Tanzimat dönemi edebi anlayışının ve imparatorluğun kendisinin 19. yüzyıldaki modernlik algısının hangi saiklerle kurgulandığını görmek mümkün olacaktır. Bunların sonucunda, Ahmet Mithat Efendi’nin, yukarıda anılan roman mukaddimelerinde modernlik ve modernizm olgularını, sırtını kurmaca metinlere dayayarak her defasında yeniden formüle ettiği (ya da etmek zorunda kaldığı), değişken ve çok boyutlu bir modernleşme tasarladığı iddia edilecektir.

Referanslar

Ahmet Midhat Efendi. Hasan Mellâh yahut Sır İçinde Esrar. Hazırlayan Ali Şükrü Çoruk. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2000.

Ahmet Midhat Efendi. Karnaval. Hazırlayan Kâzım Yetiş. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2000.

Ahmet Midhat Efendi. Müşahedat. Hazırlayan Fazıl Gökçek. İstanbul: Dergâh, 2017.

Ahmet Midhat Efendi. Beliyat-ı Mudhike ve Karı Koca Masalı ve Ahmet Mithat Kaynakçası. Hazırlayan Nüket Esen. İstanbul: İletişim, 2011.

Aktan Küçük, Deniz. “‘Kariîn ile Hasbihâl’: Mukaddimelerinin Işığında Ahmet Mithat Üzerine Bir Deneme.” Turkish Studies: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 5/2 (Bahar 2010): 603-620.

Akün, Ömer Faruk. “Nâmık Kemal”. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/namik-kemal (erişim 30.11.2021).

Akün, Ömer Faruk. “Tanzimat Edebiyatı Sözü Ne Dereceye Kadar Doğrudur? I.” Kubbealtı Akademi Mecmuası 6/2 (1977): 15-37.

Akün, Ömer Faruk. “Tanzimat Edebiyatı Sözü Ne Dereceye Kadar Doğrudur? II.” Kubbealtı Akademi Mecmuası 6/3 (1977): 22-39.

Arslan, Fazlı (Ed.). İlim ve Fennin Reis-i Mütefekkiri Ahmet Midhat Efendi (Vefatının 100. Yılı Armağanı). Kayseri: Erciyes Üniversitesi, 2013.

Ayaydın-Cebe, Günil Özlem. “19. Yüzyılda Osmanlı Toplumu ve Basılı Türkçe Edebiyat: Etkileşimler, Değişimler, Çeşitlilik.” Doktora Tezi. İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi, 2009.

Baydar, Mustafa. Ahmet Mithat Efendi: Hayatı, Sanatı, Eserleri. İstanbul: Varlık Yayınevi, 1954.

Dayanç, Muharrem. “Bir Yenileşme Dönemi Aydını Olarak Ahmet Mithat Efendi.” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 47 (2014): 81-96.

Esen, Nüket. “Ahmet Mithat’ın Okuyucusu.” İÜEF Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 47 (2014): 97-104.

Esen, Nüket. Hikâye Anlatan Adam: Ahmet Mithat. İstanbul: İletişim, 2014.

Findley, Carter V. Ahmed Midhat Efendi Avrupa’da. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 1999.

Gökçek, Fazıl. “Müşahedat Hakkında.” Müşahedat. İstanbul: Dergâh, 2017.

Gökçek, Fazıl. Küllerinden Doğan Anka: Ahmet Mithat Efendi Üzerine Yazılar. İstanbul: Dergâh, 2012.

Hobsbawn, Eric ve Terence Ranger (Ed.). The Invention of Tradition. Cambridge: Cambridge University Press, 2013.

https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp (erişim 05.10.2021).

Koz, M. Sabri. “Ahmet Mithat Efendi’nin Eserleri.” Kitap-lık 54 (2002): 160-173.

Köroğlu, Erol. “Aşırılık, Suç ve Düzeni (Tefrika) Romanda Yazmak: Dürdane Hanım Örneği.” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 47 (2012): 127-170.

Moran, Berna. Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1. İstanbul: İletişim, 1998.

Okay, M. Orhan. “Ahmed Midhat Efendi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/ahmed-midhat-efendi (erişim 05.10.2021).

Okay, M. Orhan. “Teşebbüse Sarfedilmiş Bir Hayatın Hikâyesi.” Kitap-lık 54 (2002): 130-136.

Okay, M. Orhan. Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi. Ankara: Atatürk Üniversitesi, 1975.

Rado, Şevket. Ahmet Mithat Efendi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1986.

Tanpınar, Ahmet Hamdi. 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 1988.

Us, Hakkı Tarık. Ahmed Midhat’ı Anıyoruz!: Bir Jübilenin İntibaları. İstanbul: Vakit, 1955.

Uslu, Mehmet Fatih. “Misak Koçunyan’dan Ahmet Midhat Efendi’ye: ‘Gerçekten büyük adam var mı bizde?’.” K24. 27 Ağustos 2020. https://t24.com.tr/k24/yazi/misak-kocunyan-dan-ahmet-midhat-efendi-ye-gercekten-buyuk-adam-var-mibizde,2821 (erişim 05.10.2021).

Yazgıç, Kâmil. Ahmet Mithat Efendi: Hayatı ve Hatıraları. İstanbul: Tan Matbaası, 1940.

Zariç, Mahfuz. “Müşahedat, Dürdane Hanım ve Roman Özetlerinde Ahmet Mithat Efendi’nin Roman Anlayışı ve Uygulamaları.” Hikmet: Akademik Edebiyat Dergisi 6 (2017): 177-200.

İndir

Yayınlanmış

2021-12-21

Nasıl Atıf Yapılır

Tapan, Arif. “Kendi Modernizmini İcat Eden Yazar: Ahmet Mithat Efendi’yi Osmanlı Modernleşmesi Bağlamında Roman Mukaddimeleri Üzerinden Okumak”. Zemin, no. 2 (Aralık 21, 2021): 136–160. Erişim Aralık 22, 2024. https://zemindergi.com/index.php/pub/article/view/19.

Sayı

Bölüm

Makaleler