Folkloresk Bir Roman: Ucunda Ölüm Var
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15658077Anahtar Kelimeler:
Ucunda Ölüm Var, Kemal Varol, ağıtçılık, folkloresk, metinlerarasılık, postmodernizmÖzet
Güncel Türk edebiyatının ödüllü yazarlarından Kemal Varol, Ucunda Ölüm Var adlı romanında, Anadolu’da görülen ağıtçılık geleneğini kurmaca düzleme taşır. Romanda, ağıtçılık geleneğinin imkân tanıdığı hikâye çeşitliliği bir roman formuna dönüşür. Söz konusu gelenek, romanın hem çerçeve hikâyesinde hem de kurmaca yapısında görülür. Roman, başta ağıtçılık geleneği ve bu geleneğin roman formu olarak kullanılması olmak üzere birçok bakımdan folklor odaklı bir incelemeye olanak sağlamaktadır. Ayrıca romanda görülen ağıtçılık ritüelleri, kurmacanın gerçekliğinde, okura ağıtçılık geleneğini deneyimleme imkânı sunar. Bu yoğun folklorik unsurların tekabül edeceği alanlar araştırıldığında, son dönem halkbilimi çalışmalarında görülen ve Micheal Dylan Foster tarafından üretilen “folkloresk” kavramı ön plana çıkar. Folkloresk, folklor hissi veren, genellikle de popüler kültürün tüketim ürünleri için kullanılan bir kavramdır. Foster, folkloresk bir ürünün “entegrasyon, portre ve parodi” unsurlarını barındırması gerektiğini ifade eder. Ucunda Ölüm Var romanına bakıldığında, söz konusu unsurların romanda yer aldığı görülmektedir. Foster, “entegrasyon” bahsinde, bir folklorik geleneğin başka bir düzleme birebir uyarlanmasından söz eder. Buna göre, ağıtçılık geleneğinin Ucunda Ölüm Var’da form olarak kullanılması bu işlevi yerine getirmektedir. “Portre” bahsinde, folkloristlerin popüler kültür ürünlerinde nasıl göründüğü araştırılır. Fakat bu bahis genişletilmeye müsaittir ve yalnızca folkloristleri değil, bir geleneği icra eden kişileri de kapsayabilir. Dolayısıyla romanda detaylı tasviri yer alan Ağıtçı Kadın’ın, ağıtçılık geleneğiyle uyumlu bir portre sunduğunun tespit edilmesi bu işlevi de karşılar. Son olarak “parodi” düzleminde kendi kendine işaret eden durumlar ele alınır. Bu bağlamda romanın, Ağıtçı Kadın’a yakılan ağıt süresi içinde Kadın’ın ruhunun başka insanlara yaktığı ağıtlardan oluşması, söz konusu işlevi görünür kılar. Ucunda Ölüm Var’da “ağıtçılık” gibi folklorik bir geleneğin kurgu kalıbına dönüştürülmesi postmodernizmin metinlerarasılık özelliğine de denk düşer. Postmodern edebiyatta metinlerarasılıktan kastedilen, bir metnin yine başka bir metne gönderme yapmasından ibaret değildir. Zaten her şeyin metin olarak algılandığı bir bakış açısında bir dış gerçekliğe ya da hayale gönderme yapıldığı an, metinlerarasılığın sınırlarına girilmiş olur. Ucunda Ölüm Var da gerek folklorik bir geleneği izlek alması gerekse de bu geleneğin imkânlarının sunduğu hikâye çeşitliliğini içermesi bakımından bir tür metinlerarasılık romanıdır. Böylece bir gelenek başka bir bağlamda yeniden üretilerek alımlayıcıya folklor deneyimi yaşatır ve “folkloresk” adı verilen yapı, tüm özellikleriyle inşa edilmiş olur. Bu çalışmada, folkloresk bir ürünü oluşturan unsurların söz konusu romanda nasıl ve ne kadar göründüğü serimlenmeye çalışılmıştır.
Referanslar
Altay, Armağan. “Micheal Dylan Foster, Jeffrey A. Tolbert (ed.) Folkloreque. Boulder: Utah State University Yayınları, 2026, ISBN:978-1-60732-417-1, 265 sayfa.” Milllî Folklor, s. 30 (2018): 171-172.
Aktulum, Kubilay. Folklor ve Metinlerarasılık. İstanbul: Çizgi, 2022.
Başgöz, İlhan. “Ağıt, Sosyal Tarih ve Etnografya.” Somut Olmayan Kültürel Mirasın Müzelenmesi Sempozyumu Bildirileri, hazırlayanlar M. Öcal Oğuz ve Tuğba S. Özkan, 15-30. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi, 2004.
Bauman, Richard. “Tür, Performans ve Metinler Arasılığın Üretimi.” Çeviren Işıl Altun. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, hazırlayanlar M. Öcal Oğuz, Selcan Gülçayır Teke ve Sunay Akkaya, 261-271. c. 3. Ankara: Geleneksel, 2015.
Bora, Tuğba. “Folklor Ürünlerinin Çağdaş Türk Edebiyatındaki Yansımaları: Yas Geleneği ve Ucunda Ölüm Var Romanı İlişkisi.” Uluslararası Altayistik Sempozyumu Bildiriler Kitabı, hazırlayanlar Gökçe Yükselen Peler ve Saffet Alp Yılmaz, 395-404. Ankara: Bengü, 2023.
Boratav, Pertev Naili. “Türk Ağıtlarının İşlevleri, Konuları ve Biçimleri.” Folklor ve Edebiyat, 458-467. c. 2. Ankara: BilgeSu, 2017.
Dorst, John D. “Postmodernizm ve Folklor.” Çeviren Serpil Cengiz. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, hazırlayanlar M. Öcal Oğuz, Metin Ekici, Nebi Özdemir, Gülin Öğüt Eker ve Selcan Gürçayır Teke, 63-65. c. 1. Ankara: Geleneksel, 2006.
Elçin, Şükrü. Türkiye Türkçesinde Ağıtlar. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1990.
Ecevit, Yıldız. Türk Romanında Postmodernist Açılımlar. İstanbul: Everest, 2021.
Foster, Micheal Dylan. “Introduction: The Challenge of the Folkloreque.” The Folkoloresque: Reframing Folklore in a Popular Culture World, edited by Micheal Dylan Foster and Jeffrey A. Tolbert, 3-33. Colorado: Utah State University, 2016.
Hacıgökmen, Mehmet Ali. “Türklerde Yas Âdeti Temelleri ve Sonuçları.” Prof. Nejat Göyünç Armağanı, hazırlayanlar Hasan Bahar, Mustafa Toker, M. Ali Hacıgökmen, H. Gül Küçükbezci, 393-421. Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2013.
Honko, Lauri. “Ağıtlar: Yeniden Yaratma, Yapı ve Tür Problemleri.” Çeviren İsmail Görkem. Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, hazırlayanlar M. Öcal Oğuz, Metin Ekici, Nebi Özdemir, Gülin Öğüt Eker ve Selcan Gürçayır Teke, 92-99. c. 1. Ankara: Geleneksel, 2006.
Koçak, Orhan. “Aynadaki Kitap/Kitaptaki Ayna: Postmodern Anlatının Bazı Sorunları.” Defter, s. 17 (1991): 65-144.
Makal, Tahir Kutsi. Anadolu’da Ağıtçı Kadınlar. III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, c. 2, Halk Edebiyatı, 245-250. Ankara: Feryal Matbaacılık, 1986.
Parmaksız, Mehmet Nuri. Türk Edebiyatında Ağıt Yakma Geleneği ve Ağıt-Destanlar. Ankara: Akçağ, 2010.
Smidchens, Guntis. “Folklorizmi Yeniden Değerlendirmek.” Çeviren Altuğ Yılmaz. Folklor/Edebiyat, s. 4 (2000): 81-100.
Tolbert, A. Jeffrey. “Introduction.” The Folkoloresque: Reframing Folklore in a Popular Culture World, edited by Micheal Dylan Foster and Jeffrey A. Tolbert, 123-124. Colorado: Utah State University, 2016.
Yaşar Kemal. Ağıtlar. İstanbul: YKY, 2023.
Varol, Kemal. “Ucunda Ölüm Var. İstanbul: İletişim, 2019.
Zümbül T. Tuğçe ve Nursen Geyik Değerli. “Şaman Giysileri Üzerindeki Desenler ve Semboller.” International Social Mentality and Research Thinkers Journal, s. 8 (2022): 2004-2017.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Elif Türker
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
