Güncel Türkçe Sözlüklerde Arapça Asıllı Kelimeler İçin Kaynak Dil Olarak Farsça
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.8006709Anahtar Kelimeler:
Sözlük bilimi, kaynak dil, Türkçe, Arapça, FarsçaÖzet
Güncel Türkçe sözlüklerde kelimelerin köken dili belirlenirken “kaynak dil” konusu gözden kaçırılmaktadır. Konunun Batı kökenli kelimelerle ilgili veçhesi sözlük bilimi açısından farklı çalışmalarda ele alınmışken Arapça-Farsça kelimeler kısmı çalışılmaya muhtaçtır. Anadolu sahasında Oğuzca yazı dili hâline gelirken Farsçanın tesirleri olmuştur. Bu sebeple, Arapça kökenli birçok kelime Farsçadaki imlası ile Türkçeye geçmiştir. Arapçada son harfi “kapalı t” olan kelimelerin ekseriyeti Farsçada “açık t” ile yazılmaktadır. Bu kelimeler, Eski Anadolu Türkçesi ve Osmanlı Türkçesi döneminde de tıpkı Farsçadaki gibi “açık t” ile yazılmıştır. Ayrıca; Arapçada, Türkçedeki /d/ sesine yakın bir şekilde telaffuz edilen ḍād harfi, Farsçada Türkçedeki /z/ye benzer şekilde telaffuz edilmektedir. Bu sebeple, Arap harfli imlasında ḍād olup Türkçede /z/ sesiyle telaffuz edilen kelimelerde Farsça kaynak dil olmalıdır. Güncel Türkçe sözlüklerde, son harfi Arapçada “kapalı t” olup Türkçede /t/ ile gösterilen kelimeler ile içerisinde ḍād harfi bulunup söz konusu harfi /z/ ile kaydedilen kelimelerde kaynak dil olarak Arapça gösterilmiştir. Arapça kökenli kelimelerin imlasında Farsça ile Türkçenin ortaklığı da göz önüne alınarak güncel Türkçe sözlüklerde söz konusu kelimelerin kaynak dili olarak Farsça gösterilmelidir.
Referanslar
Abu Hannoud, Sawsan. “Türkçe Sözlük’te kapalı T ile biten Arapça kelimeler”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, s. 22 (2021): 202-15.
Adamović, Milan. Floransalı Filippo Argenti’nin notlarına göre (1533) 16. yüzyıl Türkçesi. Türk Dil Kurumu Yayınları 956. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2009.
Arslan, Ahmet Turan. “Dâd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c. 8. İstanbul: TDV, 1993.
Âşık Paşa. Garib-nâme (1330). haz. Kemal Yavuz. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2000.
Atay, Hüseyin, İbrahim Atay ve Mustafa Atay. Arapça-Türkçe Büyük Lûgat Cilt 1. Ankara: Bayrak Matbaası, 1961.
Atay, Hüseyin, İbrahim Atay ve Mustafa Atay. Arapça-Türkçe Büyük Lûgat Cilt 2. Ankara: Hilâl Matbaası, 1968.
Ayverdi, İlhan, ve Ahmet Topaloğlu. Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı, 2008.
Balcı, Mustafa. Türkçe Farsça İlişkileri: Türkçenin Farsça Üzerindeki Etkilerine Dair Bir İnceleme. Konya: Çizgi Kitabevi, 2014.
Begović, Džavid, ve Šefka Begović-Ličina. Sandžački Rječnik: Prilog Leksikografiji Bosanskog Jezik. Sarajevo: Autori, 2012.
Boz, Erdoğan. “Çağdaş Türkçe Sözlüklerde Batı Kökenli Sözcüklerin Köken Dili ve Biçimi Sorunu ‘Sigara’ Örneği”. İçinde Sözlük Bilimi Yazıları I, 7-26. Ankara: Gazi, 2011.
Derviş Muhammed Yemînî. Fazilet-Nâme (1519) I: Giriş-İnceleme-Metin. Haz. Yusuf Tepeli. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2002.
Eker, Süer. “Türkçe-Farsça Dil İlişkilerinde Anlam Kopyaları Üzerine Notlar”. İçinde Sosyoloji Yazıları 1, 197-211. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2010.
Gülsevin, Gürer. “Türk Dil Kurumunun Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü”. Türk Dili, s. 712 (2011): 299-308.
Hasan, Enverî. Ferheng-i Buzurg-i Suhan. Tahran: Neşr-i Suhan, 1382.
Hüdâyî. Dîvân (16. yy.), haz. Mustafa S. Kaçalin. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2016.
İskender, Halil İbrahim. “The phonology of Arabic loanwords in Turkish: The case of t-palatalisation”. SOAS Londra Üniversitesi, 2015.
İşler, Emrullah. Türkçede Anlam Kaymasına Uğrayan Arapça Kelime ve Kelime Grupları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1997.
İşler, Emrullah. “Türkçedeki Arapça Alıntı Kelimelerde Farsça Etkisi”. İçinde V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı 2004 I. Cilt, 1409-20. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2004.
Kaçalin, Mustafa Sinan. Yayımlanmamış Ders Notları. İstanbul, 2003.
Karaağaç, Günay. Türkçenin Alıntılar Sözlüğü. Ankara: Akçağ, 2015.
Lane, Edward W. An Arabic-English Lexicon. Beyrut: Librairie du Liban, 1968.
Mahmûd b. Kadî-i Manyas. Gülistan Tercümesi (1430). haz. Mustafa Özkan. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1993.
Meninski, Francisco a Mesgnien. Thesaurus linguarum orientalium Turcicae-Arabicae-Persicae = Lexicon Turcio-Arabico-Persicum (1680): von elif bis chy. yay. Mehmet Ölmez. c. 1. İstanbul: Simurg, 2000.
Muin, Muhammed. Ferheng-i Fârsî. Tahran: Müessese-yi İntişârât-ı Edinâ, 1381.
Nişanyan, Sevan. Sözlerin Soyağacı Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü. İstanbul: Everest, 2010.
Özçelik, Sadettin. “Türkçedeki Farsça Kelimelerde Görülen Ses Olayları”. Türk Dili, s. 612 (2002): 1033-41.
Perry, John R. “-at and -a: Arabic Loanwords with the Feminen Ending in Turkish”, Turkish Studies Association Bulletin 8. s. 2 (1984): 16-25.
Philip Babcock Gove, ed. Webster’s third new international dictionary of english language unabridged. Springfield: Merriam Company, 1965.
Redhouse, James William. Turkish and English Lexicon. Constantinople, 1890.
Sağ, Zehra. “Farsça Üzerinden Türkçeye Alıntılanmış Arapça Kelimeler”. Yüksek Lisans Tezi, Medeniyet Üniversitesi, 2019.
Škaljić, Abdulah. Turcizmi u Srpskohrvatskom Jeziku. Sarajevo: Svjetlost, 1966.
Steingass. A Comprehensive Persian-English Dictionary. London, 1892.
Steingass. The Student’s Arabic-English Dictionary. London, 1884.
Şahinoğlu, Nazif. Farsça Grameri: Sarf ve Nahiv. İstanbul: Kitabevi, 1997.
Şirvanlı Mahmud. Târih-i İbn-i Kesîr Tercümesi (14. yy.): Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük. haz. Muhammet Yelten. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1998.
Tietze, Andreas. Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. c. 1, A-E. İstanbul: Simurg, 2002.
Tietze, Andreas. Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. c. 2, F-J. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 2009.
Tietze, Andreas. Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. c. 5, M-N. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2018.
Tietze, Andreas. Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. c. 6, O-R. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2018.
Tulum, Mertol. 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Ankara: Türk Dil Durumu, 2011.
Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu, 2011.
Yılmaz, Emine, Nurettin Demir, ve Murat Küçük, haz. Kısas-ı Enbiya (14. yy.). Ankara: Türk Dil Kurumu, 2013.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2023 ZEMİN
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
