“Yetişsün Yüz Yigirmi Sâle ‘Ömrüñ”: Maksimum Yaşam Süresi Olarak 120 Yıl
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15657988Anahtar Kelimeler:
Hocazâde Mehmed, I. Ahmed, kasîde, dua, maksimum yaşam süresi, Tekvin 6:3Özet
Bu makale, şeyhülislam ve şair Hocazâde Mehmed Efendi’nin (ö. 1615) Sultan I. Ahmed’e (salt. 1603-1617) sunduğu dokuz kasîdede dile getirdiği 120 yıl ömür temennisinin dinî, tarihî ve kültürel arka planını incelemektedir. Osmanlı şiirinde sultana uzun ömür dilemek yaygın bir gelenek olsa da Hocazâde Mehmed Efendi’nin dile getirdiği 120 sayısı rastgele bir sayı değildir. Kitab-ı Mukaddes’in Tekvin 6:3 ayetinde insan ömrü için belirlenen 120 yıllık sınırın İslam literatüründeki bir yansımasıdır. Makalede, İslam tarihinde 120 yıl ömrün ideal bir ömür süresi olarak nasıl benimsendiğini ortaya koymak amacıyla tıp, astroloji, tasavvuf gibi çeşitli alanlardan örnekler sunulmuştur. Tıp ve astroloji alanındaki bazı kaynaklarda insanın doğal ömür süresinin 120 yıl olduğu kabul edilirken bu yaşa kadar yaşamak için özel bir dua metninin bulunduğu tespit edilmiştir. Yahudi inancında ve İran geleneğinde yerleşmiş olan “120 yıl yaşa” temennisinin İslam inancında bireysel bir duaya dönüşmüş hâli olarak değerlendirilebilecek bu dua metninin meşhur Osmanlı hattatları tarafından hüsnühat sanatıyla yazıya geçirildiği çeşitli örneklerle gösterilmiştir. Makalede ayrıca Ahmed Yesevî (ö. 1166) ve Şeyh Edebali (ö. 1326) gibi bazı tarihî şahsiyetlerin 120 yıl yaşadığına dair rivayetler de ele alınmış ve bu süreye ulaştığına inanılan kişilerin genellikle manevi ve ilmî önderler olduğu belirtilmiştir. Bu bağlamda 120 yılın yalnızca biyolojik bir sınır olarak değil ilahi bir lütuf ve ideal bir ömür süresi olarak görüldüğü anlaşılmaktadır. Kültürel ve tarihî arka planı ortaya koyduğumuz çalışmamızın son bölümünde, bu maksimum yaşam süresinin ve ona ulaşma temennisinin Hocazâde Mehmet Efendi’nin Sultan I. Ahmed’e sunduğu kasîdelerde nasıl karşılık bulduğu incelenmiş ayrıca şairin bu özel duayı hangi özel durumlarda dile getirdiği ortaya konulmuştur.
Referanslar
Âşık Paşazâde. Osmanoğulları’nın Tarihi. Hazırlayan Kemal Yavuz ve M. A. Yekta Saraç. İstanbul: K Kitaplığı, 2003.
Aydın, Çiğdem. “Ahî Çelebi Tercemetü’l-Mûcez Fi’t-Tıbb (Giriş-İnceleme [Söz Dizimi]-Metin [1b-70a Varakları Arası]-Dizinler).” Yüksek Lisans Tezi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, 2016.
Aydın, Mükerrem Bedizel Zülkifar. Terceme-i Kitabü’l-Filaha (Ziraat Kısmı) Çevirimetin-İnceleme-Sözlük. İstanbul: Kitabevi, 2011.
Azbâvî, Abdulazî ve Ahmed Ammâr. el-Mûcez fi’t-Tıbb: İbnu’n-Nefîs. Kâhire: Vizâretü’l-Evkâf, 2008.
Başaran, Selman. “İbn Mende, Ebû Zekeriyyâ.” TDVİA. c. 20. İstanbul: TDV, 1999.
Baş, Davut. “Nizâmeddin en-Nîsâbûrî’nin Şerhu Sî Fasl Adlı Eserinin Tahkik ve Değerlendirilmesi.” Yüksek Lisans Tezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2023.
Bayat, Ali Haydar. Tıp Tarihi. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, 2016.
Bhojani, Meera ve Vandana Yadav. “Ayu.” Charak Samhita New Edition, 224-234. Yeni Delhi: Charak Samhita Research, Training and Development Centre, 2022.
Boia, Lucian. Forever Young: A Cultural History of Longevity. Translated by Trista Selous. London: Reaktion Books, 2004.
Chullin 139b. https://www.sefaria.org/Chullin.139b?lang=bi (erişim 12 Aralık 2024).
Çağatay, Neşet. “Eski Çağlardan Bu Yana Zaman Ölçümü ve Takvim.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s. 1-2 (1978): 105-138.
Çelebi, İlyas. “Hızır.” TDVİA. c. 18. İstanbul: TDV, 1997.
Çelem, Semra. “Tefsir Külliyatında Hz. Nuh Kıssasının Gelişimi.” Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, 2016.
Demir, Remzi ve Mutlu Kılıç. “Cevâhirnâmeler ve Osmanlılar Dönemi’nde Yazılmış İki Cevâhirnâme.” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, s. 14 (2003): 1-64.
Demircan, Adnan. “İslam Kültüründe On İki Rakamı.” İSTEM, s. 4 (2004): 9-34.
Dong, Xiao, Brandon Milholland and Jan Vijg. “Evidence for a Limit to Human Lifespan.” Nature, no. 7624 (2016): 257-259.
Egesel, Haydar. “Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Câmi‘ü’l-Kemâlât ve Tâli‘-i Selâtîn Adlı Eserleri: İnceleme-Metin.” Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, 2024.
Ekinci, Ekrem Buğra. “Hırka-i Saadet Dairesi Bir Tarih Hazinesi.” https://www.ekrembugraekinci.com/article/?ID=408&hirka-i-saadet-dairesi-bir-tarih-hazinesi (erişim 12 Aralık 2024).
Fehd, Tevfîk. “İlm-i Ahkâm-ı Nücûm.” TDVİA. c. 22. İstanbul: TDV, 2000.
Gelibolulu Sürûrî, Şerh-i Mûcez Fi’t-Tıbb: İbnü’n-Nefis’in el-Mûcez Fi’t-Tıbb’ının Şerhi: İnceleme-Metin. Hazırlayanlar Mücahit Kaçar ve Ahmet Akdağ. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2022.
Gözübenli, Beşir. “Mefkûd.” TDVİA. c. 28. Ankara: TDV, 2003.
Gupta, Trupti and Arun Gupta. “Comprehensive Appraisal of Ageing An Ayurvedic & Contemporary Prospective.” World Journal of Advance Healthcare Research 4, no. 5 (2021): 265-274.
Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. Hazırlayan Mustafa Abdulkâdir ‘Atâ. c. 2. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
Hatiboğlu, İbrahim. “Muammerûn.” TDVİA. c. 30. Ankara: TDV, 2020.
Hekimbaşı Aziz Efendi’nin Tercüme-i Eşcâr u Esmâr’ı: Tarihî Astrolojinin Kaynaklarından “Ağaçlar ve Meyveler”: İnceleme-Tenkitli Metin. Hazırlayan Dilek Işıkhan. İstanbul: DBY, 2023.
İlter, Elif. “Hattat Hasan Rıza Efendi’nin Hayatı ve Eserleri.” Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi, 2017.
Juynboll, Gualtherus Hendrik Albert. “The Role of Mu‘ammarūn in the Early Development of the Isnād.” WZKM, no. 81 (1991): 155-175.
Kahya, Esin. “Hipokrat.” TDVİA. c. 18. İstanbul: TDV, 1998.
Kavak, Mehmet. “Antik Dönem Hint Tıp Anlayışı (Susruta - Caraka - Vaghbata Dönemi).” Doktora Tezi. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, 2019.
Koçu, Reşad Ekrem. Topkapu Sarayı. İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat, 1960.
Köprülü, Fuat. Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvıflar. Ankara: TTK, 1976.
Maas, Philipp A. “Indian Medicine and Ayurveda”. The Cambridge History of Science, edited by Alexander Jones and Liba Taub, 532-550. Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
Matrakçı Nasûh. Rüstem Paşa Tarihi Olarak Bilinen Târîh-i Âl-i Osmân (Osmanlı Tarihi 699-968/1299-1561): İnceleme-Tenkitli Metin. Hazırlayan Göker İnan. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2019.
Mecdî, Mehmed Efendi. Hadâi’ku’ş-Şakâ’ik: Mecdî’nin Şakâ’ik Tercümesi. Hazırlayan Bilal Alpaydın ve Fatih Odunkıran. c. 1. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2022.
Mevlânâ Safiyyüddîn. Neseb-nâme Tercümesi. Hazırlayan Kemal Eraslan. İstanbul: Yesevi Yayıncılık, 1996.
Moşe Farsi. Tora ve Aftara (Tevrat) Türkçe Çeviri ve Açıklamalarıyla. İstanbul: Gözlem Yayıncılık, 2010.
Mustafa Râsim Efendi. Tasavvuf Sözlüğü: Istılâhât-ı İnsân-ı Kâmil. Hazırlayan İhsan Kara. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
Neşâtî. Hilye-i Enbiyâ: Peygamberlerin Özellikleri: İnceleme-Metin. Hazırlayan Bayram Ali Kaya. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2022.
Neşrî, Mehmed. Kitâb-ı Cihânnümâ: Neşrî Tarihi. Çeviren Faik Reşit Unat ve Mehmed A. Köymen. c. 2. Ankara: TTK, 1949.
Ömer Ağa. Sultân I. Ahmed İçin Tertip Edilen Bir Şiir Mecmuası: Medh-i Sultân Ahmed. Hazırlayan Mehmet Özdemir. İstanbul: Ihlamur Akademi, 2022.
Öztürk, Mustafa. “Tefsirde Fahreddin er-Râzî.” İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî, hazırlayanlar Ömer Türker ve Osman Demir, 279-346. İstanbul: İSAM, 2013.
Pârsâ, Muhammed. Tevhide Giriş: Faslu’l-Hitâb Tercemesi. Çeviren Ali Hüsrevoğlu. İstanbul: Erkam Yayınları, 2018.
Rosenthal, Franz. “‘Life is Short, The Art is Long’: Arabic Commentaries on the First Hippocratic.” Bulletin of the History of Medicine 40, no. 3 (1966): 226-245.
Saḭfunov, Bauyrzhan ve Zhanbolat Sambetov. “Ahmed Yesevî Hakkında Bibliyografik Araştırma.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, s. 105 (2023): 279-299.
Sa‘lebî, Ebû İshâk en-Nîsâbûrî. Kısasu’l-Enbiyâ el-Müsemmâ ‘Arâ’isu’l-Mecâlis. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
Schimmel, Annemarie. Sayıların Gizemi. Çeviren Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Kabalcı, 1998.
Şükûn, Ziya. Farsça-Türkçe Lügat: Gencine-i Güftar Ferheng-i Ziya. İstanbul: Maarif Matbaası, 1944.
Tanrıverdi, Eyyüp. “Ebû Hâtim es-Sicistânî’ye Göre Eski Arap Kültüründe ‘Muammerûn’: Uzun Ömürlüler Kategorisi.” Doğu Araştırmaları, s. 17 (2017): 5-37.
Taberî, İbn Cerîr. Târîhu’t-Taberî: Taberî Tarihi. Çeviren Cemalettin Saylık. c. 1. Ankara: Ankara Okulu, 2019.
Tokadî Mustafa Efendi. Tahbîzu’l-Mathûn: el-Kânûn Fi’t-tıb Tercümesi. Hazırlayan Mustafa Koç ve Eyyüp Tanrıverdi. c. 1. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2018.
Tütün, Sevgi. “Kur’an’da Erzeli’l-ʻumur ve Yaşlılık Üzerine Bir Değerlendirme.” Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, s. 2 (2016): 299-299.
Uğur, Abdullah. Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân ve Envârü’l-‘Âşıkîn Adlı Eseri: İnceleme-Metin. c. 1. Cambridge: Harvard University, The Department of Near Eastern Languages and Civilizations, 2019.
Unat, Yavuz. “Eski Astronomi Metinlerinde Karşılaşılan Astronomi Terimlerine İlişkin Bir Sözlük Denemesi.” Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, s. 11 (2000): 633-696.
Van der Horst, Pieter. “‘His Days Shall be One Hundred and Twenty Years’ Genesis 6:3 in Early Judaism and Ancient Christianity.” Zutot: Perspectives on Jewish Culture 2, no. 1 (2002): 18-28.
Wilmoth, J. R. and H. Lundström. “Extreme Longevity in Five Countries: Presentation of Trends with Special Attention to Issues of Data Quality.” European Journal of Population / Revue Européenne de Démographie 12, no. 1 (1996): 63-93.
Wujastyk, D. and F. M. Smith. Modern and Global Ayurveda: Pluralism and Paradigms. New York: State University of New York Press, 2013.
Yavuz, Yusuf Şevki, “Fahreddîn er-Râzî” TDVİA. c. 12. İstanbul: TDV, 1995.
Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân. Dürr-i Meknûn: İnceleme, Çevriyazı, Dizin, Tıpkıbasım. Hazırlayan Ahmet Demirtaş. İstanbul: Akademik Kitaplar, 2009.
Yılmaz, Emine, Nurettin Demir ve Murat Küçük. Kısas-ı Enbiyâ: Metin, Sözlük, Dizin, Notlar. Ankara: TDK, 2013.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 Metin Samancı
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
