Aşkın Tezahüründe Belirleyici Bir Unsur Olarak Hüsn’deki “Ân”

Özet

Etrafında nice klişenin teşekkül ettiği “sevgili” ve onun vasıfları, Osmanlı edebiyatında oldukça geniş bir yer tutmaktadır. Sevgiliyi tasvir etmek üzere kullanılan pek çok kelime, yüzyıllar içerisinde mazmunlaşıp bilinen anlamlarını geride bırakarak çok yönlü ve derin anlamlar kazanmıştır. Âşık-maşuk arasındaki duygusal bağ ile alakalı olan ân kelimesi, lügatlerin hemen hepsinde “tarifi zor, anlaşılır ancak ifade edilemez, tanımlanabilmekten çok hissedilebilen bir şey, müşahede zevkiyle malum olur, vicdani bir mana” şeklinde sevgilideki izah edilemez yönü vurgulayacak şekilde tanımlanmaya çalışılmıştır. Bu tarif edilemezlik ân ıstılahından ziyade, âşığın sevgilide görüp hissettiği hâl ile ilgilidir ve bugün dahi “elektrik,” “frekans,” “enerji” gibi mecazlarla karşılanmaktadır. Aşk’ın ortaya çıkmasına sebep olan cazibenin yanı sıra insanlar arasındaki manevi bağla irtibatlı bu tasavvufi ıstılah, tespit edilebilen bütün şiirlerde müspettir. Maddi yahut manevi olabileceği gibi şehevî yahut menfi de olabilen cazibedeki müspetlik vurgusu, ân’ın tarifindeki “cazibe” manasının yönünü tespit etmede belirleyici ve gereklidir. Derin mana ve boyutlara sahip olan ân’ın anlaşılması şiirler kadar güzelliğin cazibe boyutunun anlamlandırılmasında önem arz etmektedir. Fars ve Osmanlı şairlerinin hangi anlam ilgisiyle kullandıklarına değinerek anlam boyutları üzerinde durulan bu yazıda; önce kelimenin lügatlerdeki karşılıklarına, sonra da mazmun olarak kullanım serüvenine yer verilecektir.