Felâtun Bey ve Râkım Efendi’de Sömürgeci Pratiklerin İkili İnşası

Özet

On dokuzuncu yüzyıl Osmanlı edebiyatı, Batılılaşma pratikleri ve imparatorluk deneyiminin iç içe geçtiği zemini sömürgeci faaliyetler odağında tartışmaya imkân tanımaktadır. Batı’dan devraldığı düzeni yeniden tesis eden Batılılaşan özne, sömürge pratiklerini de çift yönlü biçimde dolaşıma sokmaktadır. Ahmet Mithat Efendi’nin Felâtun Bey ve Râkım Efendi romanı, sömürgeci pratiklerin geçirgenliği ve çift yönlülüğüne dair işaretler barındırır. İzlenen ve gözlem nesnesi öznenin kendi hâkimiyeti altındaki özneyi aynı bakış ve tahakkümle medenileştirme teşebbüsü, romanda somutlanır. Bu yazıda, özneler arası yer değiştiren sömürge pratikleri “dışarı” ve “içeri” ayrımı merkeze alınarak çözümlenmeye çalışılacaktır. Batılı özneden devralınan deneyim ve tahakkümün “içeri”, yani ev içi düzene taşınarak medenileştirme pratiği olarak işlerliği, Osmanlı çatısı altındaki diğer ulusların romandaki temsil edilme biçimleri üzerinden irdelenecektir.