Fuzûlî Leylâ vü Mecnûn’u Ne Zaman ve Neden Yazdı?
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.14184778Anahtar Kelimeler:
Fuzûlî, Leylâ vü Mecnûn, yazılış tarihi, mesnevî, sebeb-i telifÖzet
Fuzûlî (ö. 1555-56), sadece klasik Türk edebiyatının değil, bütün Türk Dünyası edebiyatının en önde gelen isimlerinden biridir. Fuzûlî adı geçince de iki eser önce çıkar: Türkçe Dîvân ve Leylâ vü Mecnûn mesnevîsi. Bu bakımdan gerek Fuzûlî’ye gerekse eserlerine ama özellikle de bu iki esere dair her ayrıntı önemlidir. Leylâ vü Mecnûn’u günümüz Türkçesine çevirme çalışmamız esnasında eserini ne zaman ve niçin yazdığı konusunda edebiyat tarihçilerinin, araştırmacıların ve akademisyenlerin bugüne değin yaptıkları çalışmalarda çok farklı tespit, değerlendirme, yorum ve iddiaların bulunduğunu tespit ettik. Bu çalışmada bahse konu iki ana mesele birer problem olarak iki ana başlık altında ele alınmış ve tarihî seyir içinde şair tezkirelerinden çağdaş araştırmacılara kadar neler söylendiği tespit edilmiş, nihayet bu meselelerle ilgili şahsi değerlendirmelerimize yer verilmiştir. Konu gereği eserin yazma nüshalarını etraflıca araştırınca bugüne kadar yapılan Leylâ vü Mecnûn yayınlarında kullanılmayan biri Fuzûlî hayatta iken yazılmış olan en eski iki yazma nüshayı tespit etmiş olmamız, çalışmamızın beklenmeyen bir çıktısı olmuştur. Beklenmeyen ancak olumsuz bir çıktı da özellikle son dönem akademisyenlerinin araştırma ve kaynak eserlere inme gereği duymaksızın aktarma kimi bilgileri eserlerine dâhil ederek yanlış, eksik veya yeterli dayanaktan yoksun malumatın hızla yayılmasına sebep olduklarının gözlenmesidir. Bu ciddiyetten uzak ihmaller yüzünden bilimsel zemini ve dayanağı olmayan iddiaların akademik gerçekliğe dönüşüp edebiyat tarihlerine, ansiklopedi maddelerine, ders kitaplarına kadar girmiş olması düşündürücüdür.
Referanslar
Abdulhalîm Memdûh. Târîh-i Edebiyât-ı Osmâniyye. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1306 [1889].
Açıkgöz, Namık. Fuzûlî. İstanbul: Timaş Yayınları, 1998.
Akar, Metin. “Fuzûlî’nin Leylî vü Mecnûn’u Üzerine Düşünceler.” BİR, s. 3 (1996): 165-171.
Akkuş, Yasemin. “Nizâmî ve Fuzûlî’nin Leylî vü Mecnûn’unda ‘Nevfel’ ve ‘Nevfel’li Sahnelerin Mukâyesesi.” Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, s. 8 (2012): 1-20.
Aliyev, Sabir. Mәhәmmәd Füzuli Leyli vә Mәcnun [Nәsr variantı]. elmi red.: Ә. Sәfәrli, V. Feyzullayeva. Bakı: Maarif, 1991.
Araslı, Hamit. Füzuli, Mәhәmmәd. Әsәrlәri Beş Cilddә. Bakı: AzSSR EA, 1958.
Araslı, Hamit. “Leyli ve Mecnun Hakkında.” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten (1958): 17-39.
Araslı, Hamit. Mәhәmmәd Füzuli Leyli vә Mәcnun. Bakı: Gәnclik, 1977.
Araslı, Hamit. Mәhәmmәd Füzuli Leyli vә Mәcnun. Bakı: Gәnclik, 1993.
Araslı, Hamit. Mәhәmmәd Füzuli, Әsәrlәri, VI c. Bakı: Şerq-Qerb, 2005.
Araslı, Nüşabә; Әlmira Qasımova. Mәhәmmәd Füzuli, Әsәrlәri, İki Cildlik. c. II. Bakı: Azәrbaycan Ensiklopediyası Nәşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 1995.
Âşık Çelebi. Meşâ’irü’ş-şu’arâ: İnceleme-Tenkitli Metin. Hazırlayan Filiz Kılıç. c. 3. İstanbul: İstanbul Araştırma Enstitüsü Yayını, 2010.
Averbek, Güler. Hamdullah Hamdî – Leylâ vü Mecnûn. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2020.
Ayan, Hüseyin. Fuzûlî: Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Bazı Şiirlerinin Açıklamaları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1972.
Ayan, Hüseyin. Fuzûlî – Leylâ vü Mecnûn. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1981.
Ayan, Hüseyin. Fuzûlî: Hayatı, Sanatı, Eserleri. Ankara: Akçağ Yayınları, 1996.
Babayәva, Ayna. Mәhәmmәd Füzuli Leyli vә Mәcnun: Elmi Tәnqidi Mәtn. red. Hacı M. Әliyev. Bakı: Şәrq-Qәrb, 1996.
Banarlı, Nihad. Sami. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Yedigün Neşriyat, 1948.
Banarlı, Nihad. Sami. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. c. 1 İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971.
Bilgin, Azmi; Kılınç, Abdulhakim. Fuzuli – Leyla ve Mecnun. İstanbul: Kapı Yayınları, 2019.
Çavuşoğlu, Mehmed “Fuzûlî ve Anadolu Şâirleri.” Osmanlı Araştırmaları, s. 25 (2005): 57-66.
Doğan, Muhammed Nur. Fuzûlî – Leylâ ve Mecnûn. İstanbul: Çantay Kitabevi, 1996.
Doğan, Muhammed Nur. Fuzûlî: Hayatı, Sanatı, Eserleri. İstanbul: Boğaziçi Kitabevi, 1998.
Doğan, Muhammed Nur. Fuzûlî – Leylâ ve Mecnûn: Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklamalar. İstanbul: YKY, 2000.
Gibb, E. J. W. A History of Ottoman Poetry. vol. 3. London: Luzac & Co., 1904.
Hacıeminoğlu, Necmettin. Fuzûlî. İstanbul: Cönk Yayınları, 1984.
Hâtifî (yz. a). Leylâ vü Mecnûn. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi FY. 420.
Hâtifî (yz. b). Leylâ vü Mecnûn. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi FY. 116.
Huri, Sofi. “Leyla and Mejnun by Fuzuli.” Fuzûlî ve Leylâ ve Mecnun (İngilizce Tercümesi), 138-236. İstanbul: UNESCO Milli Komisyonu Yayını, 1959.
Huri, Sofi. Leylâ and Mejnûn – Fuzûlî (Translated by Sofi Huri. Introduction and Notes by Alessio Bombaci. London: George Allen – Unwin Ltd., 1970.
İbrâhîm Necmi [Dilmen]. Târîh-i Edebiyât Dersleri. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1338 [1922].
İsen, Mustafa. Künhü’l-ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1994.
Kaplan Mahmut. Fuzûlî. İstanbul: Lejand Yayınları, 2021.
Karahan, Abdülkadir. Fuzûlî’nin Mektupları. İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi, 1948.
Karahan, Abdülkadir. Fuzûlî (Muhiti, Hayatı ve Şahsiyeti). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1949.
Kartal, Ahmet. Doğu’nun Uzun Hikâyesi: Türk Edebiyatında Mesnevî. İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2018.
Kazan, Şevkiye. Celîlî’nin Leylâ vü Mecnûn Mesnevisi: İnceleme-Metin. Isparta: Fakülte Yayınları, 2011.
Kılınç, Abdülhakim. Fuzûlî Dîvânı: İnceleme-Tenkitli Metin. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay, 2021.
Kınalı-zade Hasan Çelebi. Tezkiretü’ş-şuarâ. Hazırlayan İbrahim Kutluk. c. 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1989.
Kocatürk, Vasfi Mahir. Türk Edebiyatı Tarihi: Başlangıcından Bugüne Kadar Türk Edebiyatının Tarihi, Tahlili ve Tenkidi. Ankara: Edebiyat Yayınevi, 1964.
Koç, Munise. “Leylâ vü Mecnûn (Hayâlî).” Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/leyla-vu-mecnun-hayali (erişim 01.09.2024).
Köksal, M. Fatih. Tarsuslu Dâî – Manzum Fütüvvetnâme. İstanbul: Türkiye Bilimler Akademisi, 2019.
Köksal, M. Fatih ve Mehmet Uzun. Süleyman Nazif – Fuzûlî: Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2015.
Köprülüzâde M. Fuad. “Fuzûlî’ye Ait Bazı Notlar.” Türkiyât Mecmuası 2 (1926): 434-436.
Köprülü, M. Fuad. “Fuzulî.” İslam Ansiklopedisi. c. 4. İstanbul: MEB Yayınları, 1952.
Kuşoğlu, M. Oğuzhan. “Sâdıkî-i Kitâbdâr’ın Mecma’ü’l-havâs Adlı Eseri: İnceleme - Metin - Dizin.” Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, 2012.
Kütük, Rıfat. “Lârendeli Hamdî’nin Leylâ vü Mecnûn Mesnevisi: İnceleme/Metin ve Diğer Leylâ vü Mecnûn Mesnevîleriyle Mukayesesi.” Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi, 2002.
Levend, A. Sırrı. Arap, Fars ve Türk Edebiyatlarında Leylâ ve Mecnun Hikâyesi. Ankara: İş Bankası Yayınları, 1959.
Macit, Muhsin. “Fuzûlî.” Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fuzuli-mdbir (erişim 13.05.2024).
Mazıoğlu, Hasibe. “Fuzûlî Kimleri Övmüştür?” Fuzûlî ve Leylâ ve Mecnun (İngilizce Tercümesi), 59-96. İstanbul: UNESCO Milli Komisyonu Yayını, 1959.
Mazıoğlu, Hasibe. “Fuzûlî.” Türk Ansiklopedisi. c. 17. Ankara: MEB, 1969.
Muallim Abdülbâki. Fuzûlî. Türk Neşriyat Yurdu, 1932.
Olgun, Tahir. “Fuzulî (Leylâ ve Mecnun)u Niçin Yazmıştı?” Edebiyat Tarihimizde Araştırmalar I: Fuzûliye Dair, 27-41. İstanbul: Selamet Basımevi, 1936.
Olgun, Tahir. “Fuzulî (Leylâ ve Mecnun)u Kimin Adına Yazmıştı?” Edebiyat Tarihimizde Araştırmalar I: Fuzûliye Dair, 42-49. İstanbul: Selamet Basımevi, 1936.
Olgun, Tahir. “Fuzulî’nin Üç Eserine Dâir.” Edebiyat Tarihimizde Araştırmalar I: Fuzûliye Dair, 50-60. İstanbul: Selamet Basımevi, 1936.
Olgun, Tahir. Edebiyat Tarihimizde Araştırmalar I: Fuzûliye Dair. İstanbul: Selamet Basımevi, 1936.
Onan, Necmettin Halil. Fuzuli – Leylâ ile Mecnun. İstanbul: Maarif Basımevi, 1956.
Öztelli, Cahit. “Fuzûlî’nin En Eski Leylâ vü Mecnun Mesnevîsi.” Türk Dili, s. 287 (1975): 429-431.
Pala, İskender. “Leylâ vü Mecnûn.” İslâm Ansiklopedisi. c. 27. İstanbul: TDV, 2003.
Resulzade, Mehmet Emin. Azerbaycan Şairi Nizâmî. İstanbul: MEB, 1951.
Sadîk, Hüseyin Muhammedzâde. Mevlânâ Hekîm Mollâ Muhammed Fuzûlî Beyatlı – Dîvân-ı Es’âr-ı Fârsî. Tebriz: İntişârât-ı Yârân, 1387/2008.
Sakaoğlu, Necdet. “Fuzûlî’nin Akkoyunlu Sultan Murad’a İthaf Ettiği Leylâ ve Mecnun’un Bayındır Beyleri Nüshası.” Türkmen Akkoyunlu İmparatoluğu Siyasal, Sosyal ve Kültürel Tarihine İlişkin Makaleler Antolojisi, editörler Necip Akgün Akkoyunlu, Adil Şen, 337-344. Ankara: Grafiker Yayınları, [t.y.].
Solmaz, Süleyman. Ahdî ve Gülşen-i Şuarâ’sı: İnceleme-Metin. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2005.
Şehâbeddîn Süleymân. Târîh-i Edebiyât-ı Osmâniye. İstanbul: Sancakyan Matbaası, 1328 [1912].
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1969.
Üzgör, Tahir. “Su Redifli Şiirler ve Fuzûlî’nin Su Kasidesi’nin Kompozisyonuna Dair.” İlmî Araştırmalar, s. 9 (2000): 230-248
Yavuz, Kemal. “Leylâ ile Mecnûn Hikâyesinin Edebiyattaki Yeri.” Modern Türklük Araştırmaları Dergisi 2, s. 4 (2005): 57-69.
Yıldız, Ayşe. (2021) “Leylâ vü Mecnûn (Fuzûlî).” Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/leyla-vu-mecnun-fuzuli (erişim 23.06.2024).
Yılmaz, Kadriye; Diri, Emine Candan; Gezer, Hatice. “Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn’unda Anlatı Düzlemleri.” SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, s. 42 (2017): 113-129.
Zavotçu, Gencay. “Hayâlî ve Yahyâ Bey’in Gazellerinde Fuzûlî Etkisi.” İlmî Araştırmalar, s. 18 (2004): 123-134.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Zemin
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
