Zemin

Korku ile Umut, Modernlik ile Yerlilik Arasında

Fatih Altuğ — Sat, 23 Dec 2023 00:00:00 +0300

Bu makale, 1969-1984 yılları arasında çıkan Edebiyat dergisinin Batılı yazarlara nasıl bir yer verdiğini ve bu yazarların İkinci Dünya Savaşı sonrası tarihsel koşullardaki rollerini nasıl değerlendirdiğini ele alarak, Edebiyat’ın dünya edebiyatlarına açılma projesinin Batı edebiyatları özelindeki imkân ve açmazlarını tartışmaktadır. Korku ve umut, modernlik ve yerlilik kavramları etrafında şekillenen bu tartışma aracılığıyla derginin kendisini Batılı yazarlar karşısında nasıl kurduğu çözümlenmektedir. Dergi yazarları, kendi içine kapanmayan, dış dünyaya ve halka açılan bir edebiyat anlayışını savunur ve mistik bir insan idealini öne çıkarırken Batılı yazarları, Batı’nın ürettiği korku ve şiddet sarmalının farkında olan fakat ideal bir çözüm sunamayan figürler olarak konumlandırırlar. Aynı zamanda, Edebiyat yazarları, kendi ideallerine olan inançları ve İslam’a olan bağlılıkları ile Batılı yazarları aştıkları iddiasında bulunurlar. Makale, yerli ve İslamî bir edebiyatın, kendisini Batı edebiyatından etkilenmeden, onu anlamaya ve yorumlamaya çalışan bir figür olarak nasıl kurduğunu göstermeyi amaçlamaktadır.

Türkçe kımız Sözcüğünün Tarihî Metinlerde Tanıkları ve Kökeni

Helga Anetshofer — Fri, 29 Dec 2023 00:00:00 +0300

Bu çalışma, Türkçe kımız “mayalanmış kısrak sütü” sözcüğünün metinsel tanıklarını geniş kapsamlı tarih ve kültürel bağlamı içinde ortaya koymaktadır. Bunu yaparken filolojik ve dilbilimsel analiz, tarihî ve kültürel incelemenin yanı sıra arkeolojik buluntular da kullanılmıştır. Altı ila on üçüncü yüzyıllara ait Bizans Yunancası, Türkçe, Soğdca, Çince, Arapça, Farsça ve Moğolca gibi dillerdeki birincil kaynaklar yeniden değerlendirilmiştir. Mahmûd el-Kâşgarî’de (1077) ve bazı çağdaş Türk dillerinde kımız sözcüğünün esas anlamının “ekşi” olduğuna dair tanıklar bulunmaktadır. Çalışmada Türkçe kımız sözcüğünün doğrudan kaynak kelimesinin (etimon), esas anlamı “ekşi, mayalanmış” olan Orta Farsça ḫāmīz “et turşusu” kelimesi olduğunu öneriyorum. Ayrıca, Sami, İran, Ermeni ve Türk dillerinde bulunan ekşimiş ya da mayalanmış bazı yiyecek ve içecek adlarının nihai kaynağının, Proto-Sami *ḥmṣ “ekşimek, mayalanmak” kökünden türemiş Samice bir kelime (büyük ihtimalle Eski Ahit İbranicesi ḥāmēṣ, modern İbranice chametz “[Pesah sırasında yasak olan] mayalanmış [gıdalar]”) olduğunu iddia ediyorum. Bundan dolayı, İbranice ḥāmēṣ’in bir çeşit “Wanderwort” olarak kabul edilebileceğini ileri sürüyorum. İbranice terimin dinî önemi—Süryanice ve başka diller üzerinden—yayılmasında rol oynamış olmalıdır.

Soru Tümceleri İçin İki Boyutlu Bir Anlam Kuramı

Ümit Atlamaz — Fri, 29 Dec 2023 00:00:00 +0300

Bu makale Türkçe soru tümcelerinin Seçenek Anlambilimi çerçevesinde formel bir anlambilimsel incelemesini sunmaktadır. Makale kutupsal, sohbet başlatıcı, seçenekli, dar odak ve öğe soruları için birleşik bir tahlil önermektedir. Bir sorunun bir dizi alternatif önermeyi ifade ettiği varsayılan bu makale, alternatif seçeneklerin odak ve belirsiz zamirler tarafından yerinde üretildiğini ve türetimin noktasal fonksiyon uygulamasıyla gerçekleştiğini ifade etmektedir. Soru parçacığı olarak nitelendirilen MI ekinin aslında belirli bağlamlarda ortaya çıkan bir odak parçacığı olduğu savunulmaktadır. MI’nın tümce içinde yer aldığı alan, üretilen seçeneklerin türünü belirleyerek çeşitli soru tipleri oluşturmaktadır. Makale, ayrıca cevap parçacıklarının neden kutupsal, dar odaklı ve sohbet başlatıcı sorularla kullanılabilirken seçenekli ve öğe sorularıyla kullanılamadığına açıklık getirmektedir.

Aylak Adam Romanında Anlatı Durumları

Ebru Özlem Yılmaz — Fri, 29 Dec 2023 00:00:00 +0300

Türk edebiyatında bireye dönük eserler vermesiyle tanınan Yusuf Atılgan, Cumhuriyet Dönemi’nin öne çıkan isimlerinden biridir. 1957-1958 Yunus Nadi Roman Ödülleri’nde ikinci olan Aylak Adam romanında, toplum içinde yalnız ve uyumsuz bir hayat süren C. adlı karakterin gerçek sevgiyi arama süreci konu edilir. Anlatı durumlarının çeşitlilik gösterdiği, birden fazla karakterin figüral aracı ve anlatıcı olarak kullanıldığı romanda, olayların çoklu ve değişken perspektiflerden görülmesi sağlanmıştır. Söz konusu çoklu ve değişken bakış açılarının anlatıdaki kullanım stratejilerini ve rolünü saptamayı amaçlayan bu çalışmada roman, Avusturyalı edebiyat teorisyeni Franz Karl Stanzel’in “Anlatı Durumları Teorisi” çerçevesinde incelenmiştir. Stanzel’e göre üç tipik anlatı durumu vardır: Birinci şahıs anlatısı, yetkili yazar anlatısı ve figüral anlatma. Birinci şahıs anlatısında anlatıcı aynı zamanda anlattığı öyküde bir karakterdir ve kendi başından geçenleri anlatır. Yetkili yazar anlatısında anlatıcı öykü dünyasının dışında kalan, yetkileri sınırsız bir varlıktır; karakterlerin başından geçenleri dışarıdan görür ve aktarır. Figüral anlatmada ise, olanlar öykü dünyasındaki bir varlığın gözünden anlatılır. Burada yansıtıcı bir karakterin (figüral aracının) varlığı söz konusudur. Bu makalede öncelikle Aylak Adam romanı hakkında genel bilgiler verilecek, daha sonra Stanzel’in anlatı durumları teorisi üzerinde durulduktan sonra roman anlatı durumları açısından incelenecektir.

Fuad Köserâif’ten Rıza Tevfik’e Mektuplar

Abdullah Uçman — Fri, 29 Dec 2023 00:00:00 +0300

Türkçeyi, başta Arapça ve Farsça kelimeler olmak üzere, Türkçeye yerleşenler dahil olmak üzere “yabancı” kelimelerden arındırmayı amaçlayan “dilde tasfiyecilik” hareketinin en önemli entelektüel simalarından biri Fuad Köserâif’tir. Köserâif, Osmanlı İmparatorluğu’nun son zamanlarında benimsediği fikirleri Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında Türk Dil Kurumu eliyle hayata geçirebilmiştir. Bununla birlikte, Dil Kurumu’nun yürütmekte olduğu bazı politikaların Fuad Köserâif’in tepkisini çektiği anlaşılmaktadır. Fuad Köserâif’in Rıza Tevfik’e yazdığı mektuplar, devrimci dil politikalarını savunan bir Türk entelektüelinin geçen zaman zarfındaki değişken durumunu göstermesi bakımından dikkate değerdir.

Mücellit Musa Safvet Efendi’nin “Satış Defteri” Üzerine Notlar

Melek Yalvaç — Fri, 29 Dec 2023 00:00:00 +0300

Bu çalışmada, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Süheyl Ünver Defter Koleksiyonu’nda 00198 katalog numarasında, “Mücellit Safvet Efendi’nin Satış Defteri” adıyla kayıtlı defterin neşri amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda öncelikle defterin sahibi Mücellit Safvet Efendi’nin birincil ve ikincil literatürdeki bilgilere ve ailesinin sözlü aktarımlarına dayanan biyografisi, Süheyl Ünver'in defter üzerindeki notları göz önünde bulundurularak ortaya konmakta; daha sonra defterde yer alan kitap telif ve istinsahında kullanılan yazı malzemeleri ve aletleri hakkında kısa bir değerlendirme yapılmaktadır. Çalışmanın sonunda 17 sayfadan oluşan defterin Latinize hali bütün olarak yayımlanmaktadır.

Türkçe Sözlük, 12. Baskı

Halil Iskender — Fri, 29 Dec 2023 00:00:00 +0300

Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan Türkçe Sözlük’ün on ikinci baskısı, Türk sözlükçülüğünde bir dönüm noktası teşkil etmektedir. Bu baskı, güncel toplumsal ve teknolojik değişimleri dile aksettirdiği gibi kelime ve izahlarda da birtakım yenilikler sunmuş, dildeki iktidar odakları ile sosyal medya arasındaki etkileşimi ortaya sermiştir. Ayrıca, sözlük bazı ciddi imla değişiklikleri de vaz etmektedir. Sözlük yazımındaki çağdaş eğilimlerin ve konuşurların ses tercihlerinin mezcedilmesi ile dikkat çeken bu son baskı, siyasi ve akademik tartışmalara gebe güncellemeler ihtiva etmektedir.

Nil Ö. Palabıyık, Silent Teachers: Turkish Books and Oriental Learning in Early Modern Europe, 1544–1669

Theo Knights — Fri, 29 Dec 2023 00:00:00 +0300

Ele alınan kitap, erken modern dönemde oryantalistlerin çalışmalarında Osmanlı Türkçesinin yeri konusunda mevcut anlayışımızı yeniden gözden geçirmemizi sağlamaktadır. Odak noktasına oryantalistlerin ürettiği basılmış dilbilgisi ve çevirilerini almak yerine, erken modern dönemde basılmış kitapların belirli nüshalarının, oryantalistlerin sahip olduğu Türkçe el yazmalarının ve okumalarının yazılı izlerini incelemektedir. Bu bağlamda, yazar Paris, Leiden ve birkaç Alman üniversite kentindeki oryantalistlerin, zor Arapça ve Farsça metinleri açıklamak için Türkçe yorumlardan, sözlüklerden ve okumaya yardımcı diğer kaynaklardan yararlanarak Osmanlı alimlerinin yöntemlerini nasıl taklit ettiklerini ortaya çıkarmaktadır. Dolayısıyla Silent Teachers erken modern oryantalistlerinin Osmanlı Türkçesi çalışmalarına atfettikleri önemi göstermektedir.

Routledge Handbook on Turkish Literature

Sevgin Özer — Fri, 29 Dec 2023 00:00:00 +0300

Didem Havlioğlu ve Zeynep Uysal tarafından yayıma hazırlanan ve 2023’te basılan Routledge Handbook on Turkish Literature, sekiz tematik bölümden ve otuz yazar tarafından yazılmış yirmi dokuz makaleden oluşmaktadır. Kitapta on dördüncü-on altıncı yüzyıllardan sözlü kültür ürünleri ve yirmi birinci yüzyıldan modernist kurmacalar gibi çeşitli nitelikte eserler hakkında incelemeler yer alır. Türkçe edebiyat hakkında İngilizce bir kaynak olarak Handbook, geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet Dönemi kültürel modernleşme politikalarını, siyasal ve toplumsal tarihi, yayıncılık stratejilerini, farklı tarihsel dönemlerin okur kitlelerini, edebiyat eleştirisi ve çeviri pratiklerini, kurmaca metinlerin içeriğindeki ve biçimindeki gelişimi, farklı metinler arasındaki diyaloğu dikkate alan makaleleri bir araya getirir. Kitap zengin kaynakçası ve ürettiği zihin açıcı sorularla edebiyat araştırmacıları için yol göstericidir.

Genç Bir Gazetecinin, Ahmet Hidayet’in Kaleminden Büyük Taarruz Öncesi Ankara

İnci Enginün — Fri, 29 Dec 2023 00:00:00 +0300

İkdam, Millî Mücadele’ye geniş yer veren gazetelerden biridir. Anadolu haberleri bakımından zengin olduğu kadar, karşıt basının yazılarını ve Avrupa gazetelerinde yer alan görüşleri de yorumlarıyla birlikte okuyucularına nakleder. İkdam, genç yazar Ahmet Hidayet’i [Reel] Ankara’ya muhabir olarak göndermiştir. 1921 sonu ile 1922’de “Anadolu Mektupları” başlığı altında izlenimlerini yazan Ahmet Hidayet’in yazıları İkdam’da neşredilir. Henüz pek bilinmeyen bu yazılar dönemin Ankara’sını, endişe ve heyecanlarını yansıtmaktadır. Ahmet Hidayet’in yazıları, ayrıca, bize o günlerin Ankara’sının, yeni kurulmakta olan devletin başkenti olmaya hazırlandığını da ifşa eder niteliktedir.

Osmanlı Çalışmalarında Dijital Edisyon ve Metin Kodlama

Fatma Aladağ — Fri, 29 Dec 2023 00:00:00 +0300

Metin Kodlama Girişimi (Text Encoding Initiative-TEI) tarih, edebiyat ve dilbilim disiplinlerinde metinlerin kodlanması için format sağlayan uluslararası bir standarttır. Özellikle Osmanlı İmparatorluğu’nun geniş arşivlerinin oluşturduğu büyük veri için TEI teknolojisinin uygulanması bu zengin tarihî metin külliyatının dijital olarak yeniden yapılandırılması ve analizi için kritik bir role sahiptir. Bu yazı, TEI’ın tarihsel gelişimi ve kapsamını incelemekte, aynı zamanda TEI’ın Osmanlı araştırmalarına nasıl katkıda bulunabileceğine uygulamalı örneklerle bir görüş sunmaktadır. Bu kapsamda 1922-1923 yılları arasında haftalık yayımlanan Küçük Mecmua’nın ilk sayısı üzerinde çalışılmıştır. Son olarak kodlanan metinlerin dijital beşerî bilimler alanında geliştirilen Voyant Tools ile metin analizi gerçekleştirilmiştir.

eş-Şekâ’iku’n-Nu‘mâniyye’nin Mukaddimesi Üzerine Düşünceler

Sami Arslan — Fri, 29 Dec 2023 00:00:00 +0300

İslam ilim, düşünce ve edebiyat geleneğinde tabakatlar birçok işlevinin yanında özellikle kültür tarihi çalışmalarının vazgeçilmez kaynaklarıdır. On altıncı yüzyıl Osmanlı bilginlerinden Taşköprülüzâde Ahmed Efendi’nin (ö. 968/1561) kısaca eş-Şekâik ismiyle bilinen eseri de Osmanlı tabakat kültürünün zeminini oluşturmaktadır. Yapılan çalışmalarda tabakatlar daha ziyade içerikleriyle dikkate alınırken bu çalışmada anlatının kendisine odaklanılacak fakat bu da sadece eş-Şekâik’in mukaddimesiyle sınırlandırılacaktır. Makalede müellifin kimi terimler üzerinden okurla kurduğu iletişim dili tahlil edilecek ve bu dil aracılığıyla yaptığı göndermeler tartışılacaktır.